အူကျွံပြဿနာအဖြေရှာ (ကျန်းမာရေးအသိပညာပေးဆောင်းပါး)

ဆောင်းပါးရှင် – ဒေါက်တာမိုးသစ်နေ
(ဧရာ၀တီတိုင်းမ်၊ နိုဝင်ဘာ ၃၀ ရက်)

လူပျိုပေါက်လေးတွေ သိချင်ကြတဲ့ကိစ္စတစ်ခုရှိတယ်။ အတွင်းခံဘောင်းဘီဝတ်ဖို့ တိုက်တွန်းတဲ့အခါ ပြောနေကျစကားတစ်ခွန်းရှိတယ်။ “မင်း အတွင်းခံမဝတ်ရင် အူကျမယ် (ဘောကျမယ်)” ဆိုတာပါပဲ။ ဒါကြောင့် အူကျခြင်း သို့မဟုတ် အူကျွံခြင်း (Hernia) ဆိုတာ လူအများစုနဲ့ မစိမ်းတဲ့ ကျန်းမာရေး ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်လို့နေပါတယ်။

အူကျွံတယ်ဆိုတာ ဝမ်းဗိုက်နံရံမှာရှိတဲ့ ကြွက်သားများ သို့မဟုတ် နံရံအကာတစ်ရှူးများ အားနည်း သွားသော နေရာမှတစ်ဆင့် ကိုယ်တွင်း အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုခု ဖောင်းစူထွက်လာခြင်းကို ဆိုလိုပါတယ်။ အူကျွံခြင်းက လူတိုင်းလိုလို ဖြစ်ပွားနိုင်ပြီး ကုသမှုခံယူဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

ပေါင်ခြံအူကျွံခြင်း (Inguinal Hernia)

ပေါင်ခြံအူကျွံခြင်းက အဖြစ်အများဆုံး အူကျွံခြင်း အမျိုးအစား ဖြစ်ပါတယ်။ အူနှင့် အူအမြှေး အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုခုက ဝမ်းဗိုက်ကြွက်သားနံရံ အားနည်းသည့်နေရာ ပေါင်ခြံတစ်လျှောက်မှ ပေါင်ခြံနှင့် ကပ္ပါယ်အိတ်သို့ ကျွံထွက်လာခြင်း ဖြစ်တယ်။ အမျိုးသားတွေမှာ ပိုပြီး အဖြစ်များပါတယ်။

ပေါင်ခြံနေရာ၊ အထူးသဖြင့် လိင်အင်္ဂါအပေါ်ဘက်ဘေးတွင် ဖောင်းနေသော အဖု အလုံး ပေါ်လာခြင်းကို စတင်သတိပြုမိမှာ ဖြစ်တယ်။ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ခါးကုန်းခြင်း၊ အလေးအပင်မခြင်းတို့ ပြုလုပ်တဲ့အခါ ပိုပြီး ဖောင်းလာတတ်တယ်။ နာကျင်မှု ခံစားရခြင်းလည်း ရှိတတ်တယ်။

အချို့သော အူကျွံခြင်းတွေက နာကျင်မှုမရှိဘဲ အလုံးသဏ္ဌာန်သာ ပေါ်နေတတ်တယ်။ အူကျွံလူနာ အများစုက နံနက်ပိုင်းတွင် နိုးလာသောအခါ အလုံးပျောက်နေပြီး တစ်နေတာ မတ်တပ်ရပ်နေပြီး သွားလာစဉ် အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ပြန်ပေါ်လာတာကို သတိထားမိကြတယ်။

နာတာရှည် ဝမ်းချုပ်ဝေဒနာ၊ ဆီးသွားစဉ် ညှစ်အားသုံးရခြင်း အခြေအနေများမှာ အူကျွံခြင်းက ပိုပြီး သိသာစေပါတယ်။ အူကျွံခြင်းကို ဖြစ်ပွားစေတဲ့ အကြောင်းရင်းတွေမှာ ကြွက်သားများ အားနည်းခြင်းနှင့် ဝမ်းဗိုက်တွင်း ဖိအား (Intra-Abdominal Pressure) များခြင်းတို့ကလည်း အူကျွံရခြင်းရဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းတွေပဲ ဖြစ်တယ်။

အူကျွံခြင်းကိုဖြစ်ပွားစေသောအကြောင်းရင်းများ

မွေးရာပါ ကြွက်သားဖွဲ့စည်းပုံ ချို့ယွင်းချက်ရှိသူတွေ၊ အသက်ကြီးလာခြင်းကြောင့် ကြွက်သားများ လျော့ရဲလာသူတွေ၊ ခွဲစိတ်ဒဏ်ရာ သို့မဟုတ် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခြင်းကြောင့် ကြွက်သားများ ထိခိုက် အားနည်းသွားသူတွေမှာ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။

သန္ဓေတည်စဉ်ကာလမှာ အမျိုးသားများရဲ့ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါဆင့်ကဲဖွံ့ဖြိုးမှု ဖြစ်စဉ်ကြောင့်လည်း ပေါင်ခြံ အူကျွံခြင်း ပို၍ဖြစ်နိုင်ခြေရှိပါတယ်။ မိဘ မောင်နှမအမျိုးအရင်းများတွင် အူကျွံလူနာ ရှိပါက ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများပါတယ်။ အလေးအပင် မကြာခဏ မသူတွေ ဝမ်းဗိုက်ညှစ်၍ လေ့ကျင့်ခန်း လုပ်သူတွေ လည်း ကြုံရတတ်ပါတယ်။အဆုတ်တီဘီရောဂါရှိသူ ဆေးလိပ်သောက်သူတို့မှာ နာတာရှည် ချောင်းဆိုး နိုင်ပြီး ဝမ်းဗိုက်ဖိအားကို တိုးစေပါတယ်။နှစ်ရှည်လများ ဝမ်းချုပ်ခြင်း။ဝမ်းသွားစဉ် အားစိုက်ညှစ်ရခြင်း၊ ဝမ်းဗိုက်အတွင်း ရေဖျဉ်းအရည်စုခြင်း ၊အဝလွန်ခြင်း၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်ခြင်း အခြေအနေတွေက ဝမ်းဗိုက်နံရံပေါ် ဖိအားပိုဖြစ်စေပါတယ်။

ကြွက်သားများ အားနည်းခြင်းနှင့် ဝမ်းဗိုက်တွင်း ဖိအား (Intra-Abdominal Pressure) များခြင်းတွေဟာ အူကျွံရတဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများနှင့် အရေးပေါ် အခြေအနေ

အူကျွံအူကျခြင်းက သူ့အလိုလို ပျောက်ကင်းသွားခြင်း မရှိဘဲ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာတွေ ဖြစ်ပွား လာနိုင်ပါတယ်။ ကျွံကျနေသောအစိတ်အပိုင်းဟာ ကျွံဝင်ရာဝမ်းဗိုက်နံရံတွင် ပိတ်မိပြီး လက်ဖြင့် ပြန်၍ မသွင်းနိုင်တော့ခြင်းကြောင့် ပိတ်ဆို့သွားပါတယ်။

ပိတ်မိနေသော ကိုယ့်အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းသွေးကြောများ ပိတ်ဆို့သွားပြီး သွေးလည်ပတ်မှု ရပ်တ န့်သွားကာ သွေးငတ်၍ပုတ်နိုင်ပါတယ်။ဒီ လိုဆိုရင် အသက်အန္တရာယ်ရှိသော အရေးပေါ် အခြေအနေ ဖြစ်သွားပြီး ချက်ချင်းခွဲစိတ်ကုသမှု ခံယူရမှာပါ။

အူကျအူကျွံနေတဲ့ အဖုအလုံးဟာ အနီရောင်၊ ခရမ်းရောင်မှမည်းညစ်သောအရောင်သို့ ပြောင်းလဲ သွားလျှင်ဖြစ်စေ၊ ရုတ်တရက် သိသိသာသာ ပိုပြီးနာကျင်လာခြင်း၊ ပျို့အန်ခြင်း၊ ဖျားခြင်း စတဲ့ လက္ခဏာများ ခံစားရလျှင် ဆေးရုံသို့ ချက်ချင်းသွားရောက် ပြသသင့်ပါတယ်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်းနှင့်ကုသမှု (Diagnosis and Treatment)

ဆရာဝန်မှ ပေါင်ခြံနေရာကို စမ်းသပ်ခြင်းဖြင့် အူကျွံခြင်းကို အလွယ်တကူ စစ်ဆေးနိုင်သည်။ လူနာအား မတ်တပ်ရပ်၍ ချောင်းဆိုး၍ အဖုအလုံး ပို၍ ထင်ရှားလာခြင်း ရှိမရှိကို စစ်ဆေးလေ့ရှိပါတယ်။ အူကျွံခြင်းသည် သူ့အလိုလို မကောင်းလာဘဲ ပြင်းထန်နောက်ဆက်တွဲများ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်တာကြောင့် ခွဲစိတ်ကုသမှု (Surgery) သာလျှင် အဓိက ကုသမှုနည်းလမ်း ဖြစ်ပါတယ်။

စောင့်ကြည့်ကုသခြင်းကိုတော့ အူကျွံသည့်အဖုအလုံး သေးငယ်ပြီး နာကျင်မှုနှင့် အခြားရောဂါ လက္ခဏာတွေမရှိပါက ဆရာဝန်ရဲ့ကြီးကြပ်စောင့်ကြည့်မှုကို ခံယူနိုင်ပါတယ်။ လက္ခဏာ မပြတဲ့ အူကျွံခြင်းများ၏ အများစု ၇၅% သည် နောင်တွင် လက္ခဏာ ပြလာနိုင်တာကြောင့် ခွဲစိတ်ကုသမှု ခံယူခြင်းကို စဉ်းစားထားသင့်ပါတယ်။

အတွင်းခံဘောင်းဘီဝတ်ခြင်းက အူကျွံခြင်းကို မကာကွယ်ပေးနိုင်ပါဘူး။ သို့သော် အူကျွံနေပါက ဝတ်ရ ခက်ခဲသောကြောင့် ဆရာဝန်နှင့်ပြသဖို့အခြေအနေကို ဖြစ်စေပါတယ်။ အတွင်းခံဘောင်းဘီ မဝတ်ဘဲ ပုဆိုးလုံချည်များသာဝတ်ဆင်တဲ့ အိန္ဒိယ မြန်မာ မလေး စတဲ့နိုင်ငံတွေမှာတော့ ပေါင်ခြံအူကျွံ ခြင်း အလုံးအဖုက ဧရာမ အကြီးကြီးဖြစ်လာပြီး အချိန်ကြာတဲ့အထိ ဆရာဝန်ကို ပြသဖို့ ကြာမြင့်သွား တတ်ပါတယ်။

စောင့်ကြည့်ကုသခံယူနေသူလူနာအချို့တွင် ( hernia aid belt) အူကျခြင်းကိုထိန်းထားသည့် ခါးပတ်ဘောင်းဘီမျိုးကိုတော့ ခေတ္တယာယီ အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။

ခွဲစိတ်ပြုပြင်ခြင်း (Surgical Repair)

ခွဲစိတ်မှု ပြုလုပ်မည့်နေရာ၌ ခွဲကြောင်းပေးကာ ကျွံနေသော အူကို ပြန်သွင်းပြီး အားနည်းနေသည့် ကြွက်သားနံရံကို ပြန်ချုပ်ကာ ဇကာကွက် (Mesh) ဖြင့် အားဖြည့်ပေးလေ့ရှိပါတယ်။ ယုံကြည်စိတ်ချရသော ခွဲစိတ်မှု ဖြစ်ပါပြီး ခွဲစိတ်ဆရာဝန်တိုင်းနီးပါး ကျွမ်းကျွမ်းကျင်ကျင် လုပ်နိုင်ပါတယ်။

မှန်ပြောင်းဖြင့်ခွဲစိတ်ခြင်း (Laparoscopic or Robotic Repair)

ဝမ်းဗိုက်တွင် အပေါက်သေးသေးလေးများ ဖောက်၍ မှန်ပြောင်းနှင့် ကိရိယာငယ်များဖြင့် အူကျွံရာ လမ်းကြောင်းကို ပြုပြင်ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ယခုနည်းလမ်းသည် ဒဏ်ရာသေးငယ်ခြင်း၊ နာကျင်မှု နည်းခြင်းနှင့် နာလန်ထမြန်ခြင်း စတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေရှိပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာတော့ အသုံးနည်းတဲ့ နည်းလမ်းဖြစ်ပါတယ်။

အူကျွံခြင်းကို စောစီးစွာ ခွဲစိတ်ကုသမှု မပြုပါက အနာကျက်နှုန်း ကျဆင်းလာနိုင်ပြီး ခွဲစိတ်မှု မအောင်မြင်မှုနှုန်း မြင့်တက်လာနိုင်တာ‌ကြောင့် ပေါင်ခြံအူကျွံခြင်း အများစုကို ကြိုတင်စီစဉ် ရက်ချိန်းယူ ခွဲစိတ်မှု (Elective Surgery) ပြုလုပ်သင့်ပါတယ်။ အရေးပေါ်ခွဲစိတ်ရခြင်းထက် အန္တရာယ်လည်းနည်းပြီး လူနာမှာနောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုး အနည်းဆုံးဖြစ်မှာပါ။

အူမကျွံဖို့ဘယ်လိုကာကွယ်ကြမလဲ

အူကျွံခြင်း ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို လျှော့ချရန်အတွက် ကျန်းမာတဲ့ ကိုယ်အလေးချိန်ကို ထိန်းသိမ်းပါ။ ဝမ်းချုပ်ခြင်းကနေ ကာကွယ်ဖို့ အမျှင်ဓာတ်များသော အစားအစာများ (သစ်သီး၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက်) ကို စားသုံးပြီး ရေသောက်ခြင်းဖြင့် ဝမ်းမှန်အောင် ဂရုစိုက်ပါ။ လေးသောအရာများကို သေချာစွာ မပါ။ (ခါးကို မကုန်းဘဲ ဒူးကို ကွေး၍ မခြင်း နည်းလမ်းကိုသာအသုံးပြုပါ။)နာတာရှည် ချောင်းဆိုးခြင်း ကို စနစ်တကျကုသပါ။ဆေးလိပ်ဖြတ်ပါ။

အူကျွံခြင်းနှင့် ပတ်သက်ပြီး စောစီးစွာ သိရှိနားလည်ထားပါက စနစ်တကျကုသမှု ခံယူခြင်းဖြင့် ပြင်းထန် တဲ့ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာတွေကို ရှောင်ရှားနိုင်ပြီး ပုံမှန်ဘဝကို ပြန်လည်ပိုင်ဆိုင်နိုင်မှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

အခြားကျွံခြင်းကျန်းမာရေးပြဿနာများ

ချက်အူကျွံခြင်း (Umbilical Hernia)

ချက်တိုင်ပတ်ပတ်လည်တွင် ဖြစ်ပွားပြီး မွေးကင်းစကလေးများနှင့် ကိုယ်ဝန်ဆောင်ဖူးသော အမျိုး သမီးများတွင် ပိုအဖြစ်များပါတယ်။

ချုပ်ရိုးအူကျွံခြင်း (Incisional Hernia)

ယခင် ဝမ်းဗိုက်ခွဲစိတ်မှု ပြုလုပ်ထားသော နေရာများတွင် အမာရွတ်တစ်ဝိုက်၌ ကြွက်သားများ အားနည်းသွားပြီး အူကျွံခြင်း ဖြစ်ပွားတတ်ပါတယ်။

ရင်ခေါင်းဝမ်းဗိုက်အကာကျွံခြင်း (Hiatal Hernia)

ရင်ဘတ်နှင့် ဝမ်းဗိုက်ကိုပိုင်းခြားထားတဲ့ ဒိုင်ယာဖရမ်ကြွက်သားမှာရှိတဲ့ အပေါက်ကနေတစ်ဆင့် အစာအိမ်၏ အစိတ်အပိုင်း ရင်ဘတ်ပေါက်အတွင်းကို ရွေ့လျောပြီး ဝင်ရောက်တာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။ အစာအိမ် အက်ဆစ်အထက်သို့ ဆန်တက်သည့်ရောဂါ အစာအချဥ်ပြန်ခြင်း (GERD) ကဲ့သို့သော လက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါတယ်။

ဘယ်လိုအူကျွံခြင်းမျိုးပဲဖြစ်ပါစေ တတ်ကျွမ်းနားလည်သူဆရာဝန်၊ ခွဲစိတ်ဆရာဝန်နှင့် ပြသကာ ကုသဖို့ အကြံပေးပါရစေ။

နောက်တစ်ပတ်မှာတော့ “ကျန်းမာသန်စွမ်းတဲ့ဖခင်ကောင်း” ဆောင်းပါးကိုတင်ဆက်ပေးမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဧရာဝတီတိုင်မ်း မီဒီယာကိုဖတ်ရှုလေ့လာနေကြသူ စာဖတ်ပရိသတ်များလည်း ကျန်းမာရွှင်လန်းချမ်းမြေ့ ကြပါစေ။